Почитувајте ги претците

Уште еден значаен културен летен настан за Јапонија е O-bon или само Bon будистичкиот фестивал, еден од трите големи фестивали на лантерните во Јапонија. Тогаш се оддава почит на душите на починатите - еднаш во годината душите се враќаат во своите родни места и заедно со сите членови на својата фамилија се радуваат на животот, минат и сегашен. Трите летни денови не се национален празник, но вообичаено тогаш се земаат слободни денови како летен одмор и целата фамилија се собира во родните куќи, се чистат и средуваат гробовите на претците и се молат за душите на претците кои повторно ги посетуваат семејните олтари.

Името Bon потекнува од санскрит зборот Ullambana (или urabon'e) што означува големо патење. Потекнува од приказната за Мокурен, ученикот на Буда, чија мајка, кога починала, паднала во Царството на Гладните Души, а тој ја избавил од таму принесувaјќи подароци на многуте будистички свештеници кои молеле за нејзината душа. Денес се слави како потсетување на благодарноста која треба да ја чувствуваме кон нашите претци.

Овoj фестивал со 500 годишна традиција, вообичаено започнувал на 15тиот ден од седмиот лунарен месец и така се’ уште се слави само на Окинава, додека во другите региони започнува околу 15 јули или 15 август.

Пред да започне Бон фестивалот потребни се припреми, како чистење и средување на гробовите и фамилијарните олтари. На првиот ден на Бон фестивалот се пречекуваат за прв пат душите на оние кои починале во последната година - mukae-bon. Се носат цвеќиња и понади до гробовите и се палат лантерните кои ги земаат душите и ги носат до фамилијарните олтари, а некаде пред влезовите на куќите се палат и огнови. Наредните денови се изрекуваат сутри и цело семејство се моли, и се оди на гости кај роднините и кај оние кон кои се чувствува голема благодарност, а притоа за мртвите се зборува се’ најдобро и пофално. Последниот ден лантерните и огновите повторно се палат за да ги вратат душите во гробовите, односно okuri-bon.

Еден особено значаен елемент е Bon Odori или танцувањето за време на Бон фестивалот, зашто се верува дека душите играат заедно со саканите, во хармоничен и мирен танц. Оригиналниот религиско значење со тек на времето исчезнало, а денес најчесто се поврзува со летото. Секој може да се вклучи во играњето, машко, женско, младо и старо. Секој регион си има посебен танц, со посебно значење и приказна и различна музика, но секогаш во традионални елементи, со традиционални облеки и со таико тапани.

Уште една значајна традиција на Бон фестивалот е Tourou Nagashi - луѓето палат свеќички во хартиени лантерни и ги испраќаат душите пуштајќи ги лантерните долж течението на реките. Со  фестивалот на лантерните се означува и крајот на сезоната на ханаби (огнометите) со кои се заплашуваат душите кои можеби залутале во близина на реките.

Бон фестивалот, како будистички фестивал се слави и во Кина, Хаваи, Малезија, како и во Аргентина, САД и Канада.

Сезоната на светулките во Јапонија - Hotaru-gari

Крајот на мај и почетокот на јуни е сезона на светулките во Јапонија. Нивното набљудување (hotaru-gari), проследено во голема тишина е дел од долговековната традиција на Јапонија и еден од типичните детали на јапонските лета. Додека во многу култури, светулките се мрачни предвесници, во јапонската, светулките или hotaru имаат позитивна, големa и повеќезначна вредност.
Нам, на љубителите на анимето, познати ни се моќните сцени од Inuyasha, Mushishi, Hotaru no Haka (Grave of the Fireflies) и слични, каде во мирната атмосфера и тишината покрај брегот на реката, во лето, светулките лебдат во големи роеви. Всушност, тоа се сцени инспирирани од реалните глетки во летните денови покрај реките во Јапонија.

Светулките најчесто се поврзуваат со Hitodama - легендарно битие од јапонскиот фолклор, кое е опишано како зеленкасто-сина огнена лебдечка топка со тeнок опаш, која се претвора во илјада црни бубачки или парченца јаглен штом ја допре земјата. Hitodama се всушност душите на неодамна починатите кои го бараат својот мирен премин. Ова е само една од симболиките кои ги носат светулките во Hotaru no Haka. Во Inuyasha на пример, имаат друга симболика, онаа на страствената  љубов, каква што е опишувана во јапонската поезија уште од Man'you-shu односно, антологијата на 8-от век.

Светулките се нежни суштества чии ларви бараат чисти реки или оризови полиња богати со минерали, што значи дека нивната пријатна светлина е ретка во урбаната средина. Сепак, тоа не спречило генерации на жители во јапонските градови да ги идеализираат инсектите, а особено во последните години дури и да конструираат настани на нивно набљудување во бетонската џунгла на главниот град. Денес може да се набљудуваат светилките во Токио во Шибуја, во Фуреаи ботаничката градина или  пак да се посети Центарот за одгледување на светулки во Итабаши. Постојат повеќе резервати и ботанички центри, па дури и хотели кои нудат туристички посети и уживање во стаклени градини каде може да се погледнат светулките. Тоа веројатно би биле добра станица за секој што ја посетува Јапонија во периодот на мај и јуни.

Интересно, оваа година, градот Токио изведе и времено светлечко шоу во реката Сумида, како дел од Хотару фестивалот на светулките. Илјада пластични топки, од која секоја содржи по една светло сина LED, беа пуштени по текот на реката како посвета на светулките кои во минатото во голем број ја населуваа реката Сумида. Дизајнот на топките беше ориентиран кон заштита на околината со LED кои се полнат на сончева светлина, со таква големина која нема да им дозволи да бидат изедени од рибите, како и со план да бидат повторно собрани понатаму по текот на реката. Топките неформално беа наречени “молитвени ѕвезди“ алудирајќи на културната вредност на реката како средство за мирен премин на душите, што мене многу ме потсети на Тourou Nagashi. Но за тоа во некој нареден пост.

Змејот во јапонската митологија

Додека средновековните Европјани на змејовите гледале како на злобни и застрашувачки суштества, кои блујат оган, сеат страв и трепет кај народот и крадат злато и драги камења кои ги трупаат како свое богатство, далеку на истокот се развива сосема поинакво гледиште за овие прекрасни митолошки суштества. Како и во останатите Азиски земји, и во Јапонија змејот го има заслужено своето место во митологијата како величенствено суштество, кое е носител на среќа, успех и хармонија, на мудрост и просперитет.

Змејот (ryū или ryō) е змијовидно суштество, кое има глава на камила, еленски рогови, очи на зајак, крлушки на крап, тигарски шепи и канџи кои потсеќаат на орелски канџи. Имаат и мустаќи и драг камен под брадата, а често може да се видат претставени и со крилја. Според легендите, змејовите може да завземаат човечка форма и да имаат деца со луѓе. Нивен најголем непријател е фениксот, како и човекот птица наречен Karura. Она по кое се разликува од останатите азиски змејови е во бројот на канџите. Јапонскиот змеј има 3 канџи. Според јапонското гледиште за бројот на канџите, змејот потекнува од Јапонија, и како се оддалечувал кон другите азиски земји, добивал по една канџа плус, за да ако се оддалечи премногу од Јапонија, не може да продолжи понатаму ради преголемиот број на прсти со канџи. Во Кина се тргнува од спротивното гледиште.

Змејовите се врзуваат на водената димензија, и често може да се видат претставени опкружени со вода или облаци. Јапонските легенди укажуваат на постоење на 4 вида на змејови, четирите змејови - кралеви кои владеат со четирите мориња (оригинално се настанати како суштества чувари): небесни змејови кои го чуваат живелаиштето на боговите, спиритуалните змејови кои владеат со ветрот и дождот, и поплавите, земјените змејови кои ги пречистуваат реките и ги продлабочуваат океаните и змејовите-чувари на богатствата кои се заштитници на благородните метали и драгите камења.

Најпознат змеј во јапонската митологија покрај погоре спомантите кралеви е и Ryu Jin или Ryo Wo, кој потекнува од Шинто религијата и се смета дека е змејот крал на змијовидните луѓе кои живеат во морето. Исто така, мошне познате е и Fuku Riu - змејот на среќата, кој најчесто е прикажуван во позиција на искачување кон небото, што во азиските земји е показател на среќа. Понекогаш, змејовите може да се и показатели на некои немили настани, како на промер O-Goncho, кој се смет како предвесник на глад, или пак злобните Ubiwami кој се хранел со луѓе и животни и Yofune-nushi, кој ги принудувал локалните селани секоја година, на 13ти Јуни да му жртваат по една девица, што ако не се случело, им се заканувал со уништување на нивните рибарски бродови. На овој линк може да прочитате повеќе и за останатите познати змејови, а овде и по некоја занимлива митолошка приказна.

Денес змејовите претставуваат украс на ѕидовите на многу храмови, постојат голем број на резби со мотив на змеј, карактеристични за храмовите на Зен Будизмот. Змејовите живеат и на телата на луѓето, претставени преку голем број на импозантни тетоважи.

Seijin no Hi - празникот на зрелоста

Еве еден прекрасен празник во Јапонија. Seijin no Hi (成人の日) е празник кој ја слави зрелоста, односно е наменет да ги охрабри младите кои наполниле или ќе наполнат 20 години, во периодот од претходниот 1 Април до овој 31 Март.

Церемониите се одржуваат во Јапонија од 714 г., кога млад принц се накитил со нова облека и фризура за да ја прослави својата зрелост. Во минатото, во Едо периодот (1603-1868), на момчињата им биле отсекувани шишките, а на девојките им биле боени црни предните заби.
Поставен е како празник во 1948г, кој традиционално се слави до 2000 на 15ти јануари, а од тогаш, вториот понеделник од јануари. Ваквата промена се должи на промените во законот во Јапонија - т.н. Happy Monday System - кога голем број празници се поместени во понеделник, за да се овозможи тридневен викенд за оние кои имаат петдневна работна недела. (практично, нели?)


Во зимските ладни и врнежливи денови, прекрасно е да се види шаренилото на улиците. Девојките носат цветни furisode, kimono со многу долги џебови на ракавите, и zori сандали. Одат во салони за да направат фризури и често изнајмуваат формална облека, која вообичаено е многу скапа да се купи. Момчињата носат темно kimono со hakama, но последните години се’ почесто се среќаваат и во формални западњачки облеки.

Празникот е национален и тој понеделник е неработен. Локалната управа обично одржува церемонија за дочекување на новите „возрасни“ во заедницата, нагласувајќи дека со новите зголемени права, како возрасни имаат и зголемени одговорности. После церемонијата, младите обично се групираат и прават забави, нормално, славејќи го правото на легално пиење алкохол.

Поздравувањето и поклонувањето во Јапонија

Додека чекаме некој да ни се смилости и да ни даде простор за проекции за Јапанорама, да не седи празен блогов, имам да ви споделам еден интересен пост за значењето на поклонувањето (не дарувањето, туку учтивото наклонување) во Јапонија. Денес го читав на интересниот блог за јапонскиот јазик и култура Tofugu.


Накратко, поклонувањето е сосема природно и длабоко врзано за јапонската култура. Не она смешно поклонување од 45 степени што го среќаваме во анимето, туку кратки, учтиви поклонувања со кои јапонците си покажуваат почит еден кон друг. И не само почит. Во Јапонија со поклонувањето се покажува наклоност, понизност, благодарност, извинување, признание и честитка. Длабочината и должината зависат од рангот и социјалниот статус на оној кој изразува почит и оној кон кого се изразува почит. Кога не се познаваат лицата најдобро е, кога ќе се разменат бизнис-картичките како што прават во Јапонија на почетокот од претставувањето, да се утврди кој има повисок статус, а и кој е постар. Годините исто се од особена важност за покажување чест.

Секое поклонување во зависност од намената, дури и има сопствено име. Според Tofugu, поклонувањата се делат на

• Климање со глава - секогаш нанапред, спрема блиски пријатели или пониски по ранг, колеги на пример.
• Eshaku (会釈) - поклон за поздравување, со наклон од околу 15 степени, е поклон за не толку блиски пријатели и колеги од ист ранг
• Keirei (敬礼) - поклон за покажување почит, со наклон од околу 30 степени, е поклон за вашиот шеф или луѓе кои воопшто не ги познавате
• Saikeirei 最敬礼 - поклон за покажување најголема чест, со наклон од околу 45 степени, е најчесто поклон за покажување почит кон Императорот, или извинување кога сакате да покажете колку длабоко жалите за својата грешка.
• Поклон на земја, наведнување на коленици - е поклон кој денес ретко се користи, порано го користеле традиционално самураите, или при особено очајни извинувања. Денес се користи само во вежбањето на боречки вештини.

Често е тешко да се дефинира кој прв треба да се поклони. Без исклучок, културно е да се врати на поклон. Меѓутоа, во Јапонија можат да се забележат и неколку „смешни“ ситуации на поклонување.
Во продавница на пример, вработените длабоко се поклонуваат. За тоа се платени, па не мора да им се врати со поклон.
Користејќи телефон, јапонците често се поклонуваат, барем со мало климање на главата, што не е воопшто чудно кога ќе сфатите колку време поминуваат во поклонување во живо.
Кога испраќаат некого со воз на пример, јапонците својата посветеност и верност ја покажуваат со тоа што се поклонуваат длабоко и стојат наведнати, (особено во љубовни врски) се’ додека не замине возот, колата или лифтот (?)
Често можат да се видат континуирани поклонувања, едно по едно, бидејќи луѓето не сакаат да бидат надмашени во тоа. Секогаш постои она „враќање на поклон“ кога некој ќе ви се поклони. За среќа секое враќање е помало и помало, па не оди до бесконечност.